Een bijzondere midweek Schiermonnikoog.

Maandag 6 juni 2011

We vertrekken zodra alles ingepakt is, wat we denken nodig te hebben voor een midweek, zonder galatenue, maar eventueel wel droge kleren: de weervoorspellingen zijn niet onverdeeld gunstig.
Het eerste deel rijden we via de hoofdverkeersaders en de buitenring van de Stad. Daarna nemen we een minder bekende alternatieve route.
We komen door één van de vele plaatsen die Den Ham heten. Een collega in mijn eerste baan woonde en trouwde hier. Een kronkelweggetje voert ons tussen boerderijen door, door dorpjes en gehuchten rond een kerk op een wierde. We komen langs Rodehaan en de enige overgebleven Groninger Luchtwachttoren bij Warfhuizen, die nog herinnert aan de “Koude oorlog”.

Hoe rustig we ook gereden hebben, we arriveren heel ruim op tijd bij de aanlegplaats van de veerboot. We laten de bagage in de auto en gaan koffiedrinken in het nabijgelegen restaurant, tot de loketten opengaan.

Voor me bij het loket staan een paar jongelui, die voor een groep van 70 passagiers kaarten moeten hebben. Ze hebben vooruit betaald per bankoverschrijving, maar te laat: het is nog niet binnen. Na veel heen en weer gepraat wordt het geregeld. Intussen zijn bij het andere loket al een heleboel mensen gepasseerd. Marijke staat geduldig te wachten met de bagage. Dan mogen we door. De bagage gaat in de daarvoor bestemde karren, en wij wachten tot het hek open gaat.

We vinden een aangename plaats op het bovendek; het is mooi weer en de wind niet te hard. We zitten aan de kant waar we het eiland als eersten van dichterbij te zien krijgen, nadat de veerboot de zandbank gerond heeft.

Op de Veerdam nemen we een taxi. Dat wil zeggen: we gaan met acht passagiers in een busje, met bagage en al. Ik ken onze bestemming, ik ben er één keer eerder geweest, naast alle andere keren dat ik op een ander adres op dit eiland vertoefd heb. Wij zijn de eersten die uitstappen. De eigenares van het appartement verwelkomt ons hartelijk, en wijst ons wat we moeten weten. Ze is ingewijd in de bijzondere achtergrond van ons uitstapje.
We zetten de bagage neer en ik pak meteen de rugzak uit, die gaan we gebruiken als boodschappentas. Als eerste gaan we een paar fietsen huren en gaan dan naar de enige overgebleven supermarkt. Alles past maar krap aan in de rugzak.

Weer thuis (we voelen ons er inderdaad meteen thuis) ruimen we onze spullen in en maken het ons gemakkelijk, tot het etenstijd is. Koken doen we deze week niet, we gaan op zoek. Maar het is maandag en dan zit veel horeca dicht. We belanden bij een snackbar, en dat valt niet tegen.

We zijn vroeg genoeg om nog een rondje te fietsen. We gaan om de Westerplas heen, dan langs Klein-Zwitserland over het fietspad door de Westerduinen naar de Vuurtoren. Het is een mooie route, met veel hoogteverschillen – de versnelling bewijst goede diensten! Helaas hebben we camera en kijker thuisgelaten omdat we die niet nodig hadden bij het eten…

Dinsdag 7 juni 2011

Vandaag willen we het strand op. Er is me al verzekerd dat het strand heel erg veranderd is sinds ik er de laatste keer was. Dat is nu 13 jaar geleden. Ik heb heel veel gevliegerd op het strand van dit eiland. Een heel breed, vlak zandstrand, met alle ruimte om je door je (bestuurbare) vliegers te laten meeslepen als het hard waait. Springen en dergelijke is niet aan mij besteed.
We nemen de Prins Bernhardweg, wat ons ook langs de grote bunker voert, de Wassermann. Die moeten we natuurlijk bekijken. Bovenop de bunker ben je op het hoogste punt van het eiland. Het zicht is vrij helder, dus we kunnen de vaste wal duidelijk zien. Je kunt nu ook binnen in de bunker kijken, maar we komen niet ver: geen zaklamp… Al die jaren dat ik op het eiland kwam, was de bunker niet toegankelijk, maar ik meen me te herinneren dat ik er wel in geweest ben, toen ik als “bleekneusje” in koloniehuis Elim verbleef. Dat zal in de eerste helft van de jaren 50 zijn geweest.

Op deze bunker wou de Duitse bezetter een enorme radarantenne plaatsen, om vliegtuigen te spotten tot op zo’n 300 kM afstand. Toen de bunker klaar was, paste de antenne niet – was het sabotage van de maatvoering? Nu knabbelt ook aan deze machtige bunker de tand des tijds.
Dichter bij het strand is een compleet bunkerdorp gebouwd, waarvan veel resten nog, geheel of gedeeltelijk verborgen, onder de duinen zitten. In één daarvan is nu een bunkermuseum ingericht.

In mijn “Zoektocht naar voetsporen van mijn vader” blijft er een intrigerende kwestie, waarin de bunkers op “Schier” een rol spelen. Uit correspondentie blijkt, dat mijn vader in 1941 werkte aan betonnen bruggen bij Hardegarijp. Ik weet ook dat hij in oorlogstijd gewerkt heeft voor bouwonderneming Kool en Wildeboer, maar niet wat en waar. Over de periode tussen toen en zijn overlijden in 1944 weet ik verder niets. Heeft hij voor Kool en Wildeboer c.q. de N.V. Betonbouw meegewerkt aan de bunkers? Dat die firma daaraan gewerkt heeft is bekend.
Intrigerend ook, dat mijn moeder, toen ik nog een kleine jongen was, ooit vertelde, dat mijn vader ergens werkte waar Duitsers toezicht hielden. Maar als die kwamen kijken, maakte hij net een nieuwe hamersteel o.i.d., omdat de vorige kapotgegaan was. Toen ik, veel later, dat verhaal bij een oom wou verifiëren, reageerde die nogal bruusk, dat dat helemaal niet kon kloppen…
Er werd niet gepraat over die periode: was daar iets geheimzinnigs? Waarom is er uit die periode geen correspondentie? Werkte mijn vader op Schier, maar mochten ze geen post naar huis sturen? Is er aan het eind van de oorlog post vernietigd uit angst voor represailles? Of werkte hij zo dicht bij huis, dat hij gewoon ’s avonds thuiskwam?

In het boek: “De oorlog in beeld, Schiermonnikoog 1940-1945” staat een passage: “Goed en fout waren en zijn uiteinden van een schaal met vooral een grijs gebied. In de Tweede Wereldoorlog vooral een grijs overlevingsgebied.” Ik heb al vaak gelezen en gehoord dat mensen tewerkstelling in Duitsland voorkwamen door hun werk hier in Nederland.
Maar mijn vader was bouwkundig opzichter, er is een zwart gat in mijn kennis wat hij in die periode deed: ik zit te fantaseren dat hij de maatvoering voor die antenne…

We fietsen verder, naar het strand. Al boven op het duin zie ik dat het strand, dat in mijn herinnering een heel brede, kale
zandvlakte was, nu voor een groot deel begroeid en heuvelig is. Het badstrand is bereikbaar via een glooiende vlakte; voertuigen met materiaal voor de badwachtkeet zoeken een kronkelende route tussen de duintjes door.

We bereiken de waterlijn en zien dat er toch nog een flinke strook vlak strand over is. Ik oefen nog even een strandhobby uit: “gezichten” fotograferen, gecomponeerd door aangespoeld zeewier. Krijgshaftige houwdegens dit keer.

Als we een poos heerlijk aan het strand gezeten hebben, onze rug gewarmd door de zon, krijgen we trek. “Thuis” lunchen we met boterhammen met aardbeien en een gekookt eitje.
We brengen vervolgens geruime tijd zoek in het Bezoekerscentrum, waar veel informatie te vinden is over het Nationaal Park Schiermonnikoog, de natuur en andere aspecten van het eiland. Van hieruit kun je met excursies mee, een tocht met de Balgexpres reserveren, of aan een van de vele andere activiteiten meedoen. (Ook online is er veel informatie, b.v. via de VVV, Lytje Pole, Schierweb of de gratis internetkrant het NieuwSchiertje.)

We fietsen wat rond en komen via het Bospad uit aan het eind van de Badweg. Ik wil graag even kijken bij Thijs’ Vliegerparadijs, dat hier ergens op het strand moet zijn.
Ik heb elk jaar dat ik hier op vakantie was gevliegerd, soms hele dagen, op het toen nog lege, vlakke, enorm brede zandstrand. Ooit vloog ik mijn speedwing-trein (oud model, de meeste zelfgemaakt) in regenboog-kleuren bij strandpaal 2, op het Westerstrand. Er kwam een jonge vrouw naar mij toe, om te vertellen dat ze dat zo’n prachtig beeld vond. Ze kwam helemaal vanaf het terras van appartementenhotel Noderstraun, zo’n kilometer verder, om dat te vertellen en het van dichtbij te bekijken. Jammer, Thijs is er niet, er zijn wel vliegeraars op het strand.

We eten vandaag bij de SapKum. Er is nu een terras aan de zonzijde. Ik heb er al meerdere keren gegeten: lekker en betaalbaar. Naast het terras is iemand bezig met luidruchtige werkzaamheden, maar die stopt meteen als we aangeven daar last van te hebben.
De omgeving is weldadig, het eten is heerlijk. De sfeer is voortreffelijk. De ober blijkt een tijdje dezelfde school te hebben gedaan als mijn kleinzoon nu.

Het is nog vroeg, als ons eten op is. We gaan weer een rondje fietsen. Deze keer langs de jachthaven en de Waddendijk. Er zijn excursies op het Wad: een paar groepen lopen op de bij eb drooggevallen slibvlakte.

We rijden verder langs de dijk. Ik herinner me dat de dijk vroeger tot boven aan toe geasfalteerd was, en kon je ook bovenop fietsen. Nu is het een groene dijk: mooier! We kunnen aan de overkant duidelijk de Groninger kust zien en de sluizen bij Lauwersoog.

Op de weg naar de Veerdam zien we ambulances en brandweerwagens, maar we horen heel even een sirene en er is af en toe alleen een oranje zwaailicht te zien.
Het blijkt een oefening, die er tamelijk realistisch uitziet, maar de autowrakken zullen wel vanaf de vaste wal zijn aangevoerd…

Woensdag 8 juni 2011

Woensdagmorgen ben ik om 6 uur wakker. Echt wakker. Ik kleed me aan, pak een boterham en ga wandelen. Marijke slaapt weer in. Ik loop langs de Berkenplas naar het Cornelis Visserpad. Dat lijkt me een geschikt rondje. Eerst een bijzonder stukje duinen, dan het bos. En ik zie dat ook in een bos een boom kan opvallen. Zo kom ik ook langs de plek, waar ik bij mijn eerste hernieuwde bezoek aan het eiland die heel duidelijke herinnering kreeg: hier ben ik met de groep kinderen langs gekomen toen ik in koloniehuis Elim verbleef! Ter hoogte van camping Seedune zit een groep konijnen op het pad.

’s Middags regent het. Ik pak mijn regencape en fiets naar het Bunkermuseum. Het is gevestigd in één van de bunkers van het voormalige bunkerdorp, en ligt onder een duin. Het museum wordt gerund door vrijwilligers, en ik maak een praatje met de gastheer. Hij is ongeveer even oud als ik. Ik vertel hem het verhaal over mijn zoektocht. Hij haalt een boek tevoorschijn over de oorlog op Schiermonnikoog, waarin reproducties staan van documenten over de kosten van de bunkers gebouwd door Kool en Wildeboer. En een paar krantenartikelen over de rechtszaken na de oorlog daarover. Ik koop dat boek en ga verder de bunker in.

Door een lange, smalle gang waar ik een licht claustrofobisch gevoel krijg, kom ik bij de grote zaal. Daar staat een maquette van dit type bunker en er is uitleg over de radarsystemen. Er zit een “dummy” omringd door communicatieapparatuur uit die tijd.

Er is een coördinatentafel waarop handmatig de radargegevens werden geïnterpreteerd; voor onze begrippen zeer primitief. Voor al die apparatuur was elektriciteit nodig: elke bunker had een aggregaat, en brandstof – maar voor hoe lang? In het museum ook restanten van neergestorte vliegtuigen en modellen van oorlogstuig.

Eén foto in die lange gang intrigeert mij extra, is niet erg scherp en staat niet in het boek: zijn dit “tewerkgestelden” die net zijn aangekomen op het Rif? Als mijn vader op Schier was in die tijd, was hij daar bij?

Als ik uit de bunker kom, schijnt de zon. Ik fiets terug langs de Prins Bernhardweg en maak onderweg nog wat foto’s van een “orchideeënveld” en bloemen. Als ik op de knieën een hommel bij een bloem probeer te “vangen”, hoor ik Marijke’s stem achter me.

We besluiten samen de kwelder in te gaan, een onmisbaar onderdeel van de beleving van dit eiland. Het is het eind van de gebaande fietspaden en halverwege het eiland, waar verder alleen de natuur woont. Het is nu broedseizoen, dus mag je alleen verder met excursies van Natuurmonumenten. Er lopen wel koeien vrij rond. Hier is het baken van Kobbeduinen te bewonderen. Veel verder naar het oosten staat nog het baken van Willemsduin.

We lopen langs de andere kant van de Kobbeduinen terug. Ik moet ook op de foto bij het baken, en als ik op de knieën lig om bloemen te fotograferen, kiekt Marijke mij. Aan mijn riem sleep ik het tasje met het boek uit het Bunkermuseum mee, maar zo heb ik de handen vrij.

Vandaag eten we vis en patat bij de Schiermonnikoger Vishandel. Als we onze bestelling doen bij een van de dames, kijkt Tom, de baas, een paar keer naar me. Ik zeg: “Denk de baard maar even weg.” Dan valt het kwartje, en na 13 jaar en de vele duizenden mensen die intussen langs zijn toonbank kwamen, weet hij nog precies de trefwoorden die bij mij hoorden!
Het is een bijzondere man: ik heb hem in de 14 jaren / 18 vakanties dat ik daar kwam, niet één keer chagrijnig gezien.

Na het eten gaat Marijke soap kijken. Ik ga langs de Westerburenweg naar het strand. Lang geleden is het dorp Westerburen door de zee verzwolgen. Naar het westen kun je daar Ameland net boven de horizon zien uitsteken. Naar het oosten kijk je over de nu begroeide vlakte naar de duinen. Tussen de duinen en de begroeide vlakte loopt een pad. Dat het hier een bijzonder ecosysteem is, zie je aan de planten. Die krijgen nog wel eens zout water te verduren, maar is is mooi spul bij!

Als ik daar uitgekeken ben, fiets ik naar het noorden en kom bij de Badweg uit. Daar ga ik weer het strand op: het loopt tegen zonsondergang, en die lijkt wel mooi te worden, hoewel niet echt spectaculair. Terwijl ik het laatste stukje film, krijg ik een sms van Marijke. Ze wil graag weten of ik niet verdwaald ben of zo iets…

Donderdag 9 juni 2011

Dit is de laatste volle dag van onze midweek. We hebben ontdekt dat er een “Eilander Taalroute” is, en besluiten die te volgen. Op die manier zie je ook heel veel van het Eiland. Bij het bezoekerscentrum is een vertaling van de gedichten verkrijgbaar.
De eigen taal van Schiermonnikoog wordt door nog maar weinig mensen gesproken, en om dit erfgoed te stimuleren, zijn op 9 plaatsen gedichten in de Eilander taal geplaatst. We beginnen bij gedicht 8, het Vredenhof.
Op het met houtsnippers “verharde” pad daar naartoe gaan we maar lopen. We zien ineens een eenzaam eendenkuiken voor ons. Het rent voor ons uit, blijft keurig op het pad. Om het diertje niet te ver van zijn uitgangspunt weg te jagen, blijven we staan, zo stil mogelijk. En ja hoor, na veel aarzelen en twijfelen rent het langs ons heen, terug over het pad.

Het Vredenhof moet je bezocht hebben. Er liggen slachtoffers van de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. Gesneuvelde militairen en drenkelingen van allerlei nationaliteiten liggen broederlijk naast elkaar begraven, iets wat me elke keer weer emotioneert: zo hoort het, maar waarom moest er oorlog zijn? Jonge jongens en naamlozen.

In het struikgewas even buiten de Vredenhof zijn er de graven van negen naamloze drenkelingen, van een zeilschip dat in vliegende storm is vergaan. Ik herinner me, uit mijn tijd als kind in Elim, deze graven beter dan het Vredenhof zelf. Dit heeft meer indruk gemaakt.

Na de Vredenhof gaan we langs de Berkenplas voor een cappuccino. Gedicht 7 vinden we bij de Badweg. Bij de Badweg, en ook alle andere strandopgangen die we gezien hebben, staan nu borden met gedragsregels. Eerder waren er altijd al waarschuwingsborden om niet de zandbank voor de westkust op te gaan, maar die werden nog wel eens over het hoofd gezien.
We lachen nog weer even om het hachelijke, maar goed afgelopen avontuur dat een vriendin hier beleefde. Ze was weer eens stapelverliefd en ging met haar kersverse vriend een dagje naar Schiermonnikoog. Ze liepen onoplettend de zandbank op, het opkomend tij sloot ze in. Zo kwamen ze diep in het water te staan, maar ze hadden het geluk tijdig opgemerkt en gered te worden. Met natte kleren naar huis dus. Het verhaal heeft het langer volgehouden dan die verliefdheid.

Gedicht 6 is bij de Vuurtoren. Bij dit markante punt maken we veel foto’s. Een hoge rode toren met veel techniek en een hardgroene deur, waarnaast een haiku is geplaatst van Jan Loman. Ik meen er ook een ontdekt te hebben op de Vredenhof (waarover ik niets vind op internet), en bij het baken van Kobbeduinen vind je haiku’s van hem in het Noors en het Nederlands. (Die stenen panelen maken geen deel uit van de Eilander Taalroute). Op een schuur naast een huis bij de vuurtoren prijken vele juttersvondsten.

Dan gaan we eerst maar eens lunchen, deze keer met een scholfilet bij Tom. Als we verdergaan, zoeken we eerst een huis op dat Marijke vond toen ik naar het Bunkermuseum was. Ze wil een foto van dat huis: ze vindt het een prachtig huis en op de gevel staat nota bene haar naam!

Gedicht 5 hebben we in de loop van de week al gezien, langs het Westerduinenpad. Ik kon het zonder hulp vertalen. Dit gedicht is het dichtst bij het huisje waar ik het vaakst vakantie heb gevierd.
Gedicht 4 is onder aan de dijk aan het eind van het Melle Grietjespad. Op dat pad kost het enige behendigheid om niet in het prikkeldraad of de sloot te geraken als je tegenliggers krijgt, maar het is een prachtig pad langs wuivend riet. We gaan niet via de trap met de fietsen naar boven, maar nemen er wel een kijkje.
Dan fietsen we naar de Bank van Banck, waar gedicht 3 is. Je hebt daar een weids uitzicht over het Wad, en de veerboot vaart net langs.

Terug naar het dorp vinden we op de kruising van de Reeweg, de weg van de oude veerdam (nu jachthaven) en de Heereweg (de racebaan van de nieuwe veerdam naar het dorp) gedicht 2. Nog twee te gaan: 1 en 9.
Gedicht 9 is nu het dichtstbij. We vinden het in een plantsoen in het centrum, naast een rondlopend wandelpad. In dat pad zijn stenen geplaatst, die in een soort kompas plaatsnamen aanduiden ten opzichte van deze locatie. Het intrigerendst vond ik Cape of Disappointment. Het ligt in de staat Washington aan de westkust van Amerika, er is een Nationaal Park en er staat een vuurtoren, heb ik later opgezocht. Maar toch iets heel anders dan de sfeervolle Eilander huizen aan de Langestreek.

Nu gedicht 1 nog. Het blijkt als enige niet in steen gebeiteld te zijn, maar het is aangebracht op de glazen achterwand van een abri, nabij de OV-garage.

Het wordt ons laatste diner op het eiland. Marijke heeft haar oog laten vallen op het terras van hotel/restaurant Graaf Bernstorff , genoemd naar een vroegere eigenaar van het eiland. We zitten er heerlijk in de zon met uitzicht op de Middenstreek en het bekende hotel van der Werff. Het 3-gangen dagmenu is aspergesoep, zeebaars met tagliatelle, en tiramisu. Nou, dat gaat er wel in! Als we ons toetje op hebben, komt een meesje nog even van Marijke’s tiramisu proeven, terwijl we nog aan tafel zitten…

Als we naar huis lopen, komen we langs een bankje met een tekst waarmee we kunnen instemmen:

We zitten thuis nog wat te lezen, gaan alvast wat spullen uitzoeken en inpakken. Ik ga de fietsen terugbrengen. Jammer, maar de midweek zit er bijna op. Onze laatste volle dag hier is voorbij.

Vrijdag 10 juni 2011

Vroeg opstaan, om 10:00 uur horen we het appartement te hebben verlaten. Als we aangekleed zijn, gaan we schoonmaken en alles inpakken.
Ik weet het, we zijn een beetje gek misschien, maar we willen zo lang mogelijk van het eiland genieten: we gaan lopend naar de boot. Zoveel bagage hebben we niet: een rugzak, een trolleykoffer en een schoudertas die op de trolley kan. Het is niet extreem ver en het is prachtig weer. We nemen afscheid van de eigenaar van het appartement. Hij is zeeman geweest en kan prachtig vertellen. Uiteraard weet hij ook veel over het eiland. Hij denkt dat we de boot van half elf niet halen, maar dat is ook niet onze bedoeling, we nemen de volgende. Ik had geschat dat we een uur nodig zouden hebben om naar de boot te lopen, hij denkt hooguit drie kwartier.

De wandeling is voor mij ook nostalgie. Mijn vroegere vakanties hier begon en eindigde ik ook altijd lopend met mijn bagage. Dan had ik een grote rugzak en een grote vliegertas, en die andere lokatie was iets verder van de Veerdam. Ik heb altijd genoten van mijn vakanties hier, ook in de minder goede periodes van mijn vorige huwelijk: hier ging het altijd goed. We waren hier 18 keer verdeeld over 14 jaar. Ineke, “mijn ex”, viert hier nog steeds haar vakanties.
Dat we hier nu zijn, is een cadeautje van haar. Is dat niet pas helemaal “een beetje vreemd”? Maar dan op een heel prettige manier. Ze heeft ons de redenen genoemd waarom ze dit wou doen, en die koesteren we. Het is onderdeel van ons geluk dat de verhoudingen zo goed zijn.

Als we bij de Veerdam aankomen, hebben we nog ruim de tijd. We gaan lekker in de zon op een bankje bovenop de dijk zitten. Vanaf hier hebben we een weids uitzicht over het Wad en het eiland. Tegen de tijd dat de boot de zandbank gerond heeft, lopen we naar de aanlegsteiger aan het eind van de Veerdam, waar het nu druk wordt.
Als de aankomende passagiers van boord zijn, mogen wij er op. Het is eb en het eiland lijkt vlakbij, omdat het Wad tot vlakbij de vaargeul droog ligt, en tegelijk is het al ver weg…

Onze auto staat op Lauwersoog trouw op ons te wachten. Om af te kicken nemen we de “sight-seeing route” door Nationaal park Lauwersmeer, maar daarna gaan we rechtstreeks naar huis.