Vliegveld Bergen (NH), 10 mei 1940 en vandaag

Vervolg van de zoektocht naar voetsporen van mijn vader

Was daar een vliegveld dan? Ik lees in een citaat uit een dagboek:

“Op 10 mei 1940, drie uur ’s morgens, heeft dokter Destrée een bevalling. Er gaan weer veel vliegtuigen over. “Zouden ze naar Duitsland gaan?” Om vier uur klinken uit de richting van het vliegveld Bergen, waar meer dan de helft van Nederlands beste jachtvliegtuigen is gestationeerd, zware explosies. Heel Sint-Pancras loopt uit. ‘De mensen stonden allen er naar te kijken’, schrijft Cor Madderom ’s avonds in zijn dagboek.”

De site van Historische vereniging Bergen:

Vliegveld. In 1937 werd begonnen met de aanleg van een militair vliegveld aan de Groeneweg in de Bergermeerpolder. In 1939 kon het worden opengesteld voor de eerste toestellen. Vanaf 24 augustus van dat jaar, met de aankondiging van de mobilisatie, werd een begin gemaakt met de inkwartiering van enkele duizenden militairen in Bergen aan Zee. Bij de inval in ons land op 10 mei 1940 verschenen al om 4 uur ’s morgens Duitse verkenners en bommenwerpers boven Bergen. Bij het eerste bombardement werden acht Fokker vliegtuigen vernield en kreeg het landingsterrein talloze bomkraters. Op 14 mei verlieten de laatste Nederlandse Fokkers het vliegveld.

Wat mij aanspreekt in deze gegevens? Dat mijn vader, overleden kort na mijn eerste verjaardag, in die omgeving gelegerd geweest moet zijn in die tijd. Als dienstplichtig soldaat bij de Genietroepen met als taak het bedienen van zoeklichten. Dat blijkt uit post van hem, die bewaard is gebleven. Brieven en ansichtkaarten naar huis.

Deze kaart van de Ruïnekerk in Bergen (NH) stuurde mijn vader op 2 december 1939 aan zijn ouders, met de tekst:
Gel. Ouders en broers
’t Is nu weer Zaterdagmorgen. Gister heb ik in Gron. de trein nog gehaald en was voor 12 uur binnen.
De trein was meer dan een half uur te laat in Amsterdam. In de trein sprak ik nog een Groninger die wel in Twist kwam en Jan Antoons wel had ontmoet. Van Jo wist hij natuurlijk nog niet. Als U wat hoort krijg ik wel even bericht he?
Eerst hartelijk gegroet van Klaas.
Met Jo bedoelt mijn vader zijn jongere broer, voluit Johannes.

Deze kaart stuurde mijn vader op 19 december 1939 aan zijn verloofde, later mijn moeder. Poststempel: Egmond a/d Hoef. Alle kaarten uit die tijd schreef hij met potlood.

---

Nu eerst even naar recentere tijden: 1 augustus 2009

We vertoeven een week in het huis van Marijke’s dochter en haar gezin. Die zijn op vakantie, en wij vinden het heerlijk om in de buurt van de zee te zijn.
Marijke is naar de Canal Parade oftewel Gay Pride in Amsterdam. Ze wil dat graag een keer meemaken. Ik heb even geen zin in die enorme drukte.
Ik maak liever een rondje op mijn racefiets in deze andere omgeving. Ik fiets onder andere buitendijks langs de Hondsbossche Zeewering. Het rondje werd 50,3 kilometer, en ik kon merken dat ik niet meer in conditie ben. Daarna heb ik eerst, met de Gay Pride live op AT5, een uurtje op de bank liggen slapen.

Marijke bleek nog lang niet thuis te verwachten, dus wat doe ik? Ik weet dat er feest is in het centrum, maar ik kan het niet opbrengen om daar naartoe te lopen.
Een ingeving: we zijn niet zo ver van Bergen, waar het vliegveld was waar mijn vader vermoedelijk zoeklichten bediende aan het begin van de Tweede Wereldoorlog.
We hebben computers ter beschikking, dus: zoek op: vliegveld “bergen nh”. Ik vind op de site van de Historische Vereniging Bergen, dat het vliegveld aan de Groeneweg in Bergen heeft gelegen.
Via Routenet vind ik waar die Groeneweg is. Bij de entree van Bergen staat een plattegrond en is het kiezen van de route eenvoudig. Ik rijd de Groeneweg in en ik zie meteen twee bunkers in een weiland naast een boerderij.

Vlakbij is een parkeerplaats van een sportcomplex. Ik maak foto’s van de bunkers, waarbij ik de nieuwe functie zoveel mogelijk buiten beeld houd. Daar tegenover is een uitgestrektheid, waar ik na het in gedachten retoucheren een toenmalig vliegveld zou kunnen plaatsen. Een paar joggers komen langs, maar die weten niet waar het vliegveld geweest is.

Verderop bij een boerderij met veel paarden zie ik een man met zilvergrijs haar bezig. Ik loop naar hem toe, maar voor de stal waar hij bezig was, is hij niet meer. Langs een grote stapel hooibalen zie ik een achterdeur open staan. In de wei achter de stal is hij de paarden aan het voeren.
Ik stel me voor en zeg: “Ik ben misschien wel een beetje brutaal om zomaar door te lopen, maar ik had u voor de schuur bezig gezien, en ik wil graag wat vragen. Er moet hier ergens een vliegveld geweest zijn. Weet u waar dat geweest is?” Ik vertel waarom ik daar naar op zoek ben: “Mijn vader is hier vrijwel zeker gelegerd geweest bij het begin van de Tweede Wereldoorlog, en hij heeft me daar zelf niets over kunnen vertellen.”
Hij legt me uit waar het geweest is: “Daar achter dat bos was het. In die loodsen staat nog materiaal, legerauto’s en zo. Eerder lag er ook munitie, maar ik denk dat dat nu weg is.”

Hij wijst me een complex met bunkers aan, dat me nu pas opvalt. Het valt enigszins weg tegen de achtergrond van duinen.

De man vertelt hoe ik bij het vliegveld kan komen, om het beter te bekijken. Er blijkt een slecht berijdbaar pad te zijn. Er moeten daar ook nog veel meer bunkers staan.
Ik rijd naar het begin van dat pad. Er staat een bord dat me verbiedt daar in te rijden. Ik parkeer de auto in de berm. Er slaan wat sputters neer op het raam, en ik pak de paraplu mee, en loop dat weggetje in.
Het laatste stuk gaat het langs een grimmig hekwerk, en gaat dan over in een goed geasfalteerde weg. Waar die weg begint c.q. eindigt, is een toegangshek naar het omheinde terrein. Het terrein blijkt van de Landmacht te zijn. De afrastering gaat nog een eind door langs die weg.

Daar moet dus dat vliegveld geweest zijn.

Zoals aangekondigd zie ik nog meer bunkers, gegroepeerd bij elkaar, aan de andere kant van de straat. Tussen de bunkers lopen paarden te grazen. Verder weg, torent een rij flats van Alkmaar boven de bunkers uit.

Ik bedenk dat de zoeklichten, waarbij mijn vader dienst deed, het eerste doelwit zullen zijn als vijandelijke vliegtuigen aanvallen in het donker. Bij welke bunkers zou zijn zoeklicht gestaan hebben? Maar de aanval op vliegveld Bergen kwam bij het aanbreken van de dag.

Ik maak nog meer foto’s van de omgeving. Ook nog meer panoramafoto’s. Dan loop ik terug naar de auto. Dan valt mij ineens een bouwsel op, dat zo te zien al flink gerepareerd is, maar het roept associaties op met het type barak waarover ik al eerder gelezen en geschreven heb.

Het boek van Ton Schreutelkamp maakt melding van de huisvesting bij Alkmaar van zijn legereenheid in die mobilisatietijd, die opvallende overeenkomst vertoonde met een foto uit de collectie van mijn vader.

Onderweg naar de auto zie ik een braamstruik. Na even zoeken kan ik de traditie die mij al enkele tientallen jaren vergezelt, in stand houden: ik eet mijn eerste nieuwe rijpe braam van dit seizoen, direct van de struik, op 1 augustus. Deze keer dank zij Marijke en mijn zoektocht naar de voetsporen van mijn vader.

Terug naar mei 1940

Het was een verwarrende tijd. In de eerste dagen na de Duitse inval deed mijn vader verwoede pogingen om zijn ouders te melden hoe het hem verging. Hij wist niet hoe het er thuis voor stond, en begreep dat zijn ouders ongerust waren.
Wij kunnen ons bijna niet meer voorstellen dat je niet zomaar even je mobieltje kunt pakken of e-mailen. Zelfs een gewone vaste telefoon had lang niet iedereen, en ongetwijfeld was de hele maatschappij toen ernstig ontregeld.
Post van militairen was aan strikte regels onderworpen, om geen informatie in verkeerde  handen te laten vallen, maar misschien was het militaire apparaat nog wel het meest ontregeld. Kennelijk bereikte de post van mijn vader het thuisfront niet of met veel vertraging. In de eerste week heeft hij minstens vijf briefkaarten naar huis gestuurd, met de mededeling dat met hem alles goed was. Op sommige schreef hij dat hij geen contact kon krijgen met zijn broer Jo, die ook in die omgeving gelegerd was. Deze kaart is gestempeld: ‘SGRAVENHAGE 15-V-1940, 5 dagen na de aanval op het vliegveld.

De tekst luidt:

Lieve Ouders en broers
Heden Pinkstermaandag kan ik U schrijven dat ik nog in goede welstand verkeer. Met Jo kan ik geen verbinding krijgen.
Hoe of het bij en met U is?
Probeert U eens mij een briefkaart te schrijven.
Hartelijke groeten van
Uw zoon en broer
Klaas

(In 1940 viel Pinksteren op zondag 12 en maandag 13 mei)

Deze nu volgende briefkaart werd naar mijn grootouders verzonden door een gezin in Egmond aan Zee, waar mijn vader blijkbaar regelmatig kwam koffiedrinken na de zondagse kerkdienst. Poststempel: 21.V.1940 EGMOND AAN ZEE

                                              Egmond a/zee 20 Mei

Waarde fam. Zijlstra

Laat ik beginnen met U gerust te stellen.
Vanmorgen kregen wij een kaart van Klaas en al zijn vrienden dat ze het goed maakten. En vanmiddag is hij zelfs bij ons geweest met Harm Mulder uit ter Munte. Misschien wilt u ook diens ouders gerust stellen.
Ze waren vanmiddag op hun oude standplaats ’t Woud de boel wat aan ’t opruimen en hadden even vlug de fietsen gepakt om ons gerust te stellen. Klaas is ook even naar uw andere zoon Johannes geweest in Bergen aan Zee. Ook hij maakt het goed. Wij kunnen ons indenken wat het voor U was niets van hem te horen. Maar nu kunt U God danken dat Hij U beide zoons voor U heeft willen sparen.
Zijn nieuwe adres is:
Dpl. Klaas Zijlstra
2e Sectie XIe Zoekl. Afd.
St. Jozefschool Vogelenzang
andere kant:
De jongens waren Dinsdagmorgen vertrokken van ’t Woud, Zoodat wij ook niet wisten hoe ze het maakten. Het is nu helemaal stil als de kerk uitgaat en ze niet bij ons komen. Ze waren ons lief als of het broers waren.
Met hartelijke groeten
fam. H. Wijker
Egmond a/zee

De genoemde lokatie ’t Woud blijkt een gebouw te zijn geweest, waarin eerst een Koloniehuis was gevestigd en later een “Stoomwasscherij”, volgens inlichtingen van de Stichting Historisch Egmond. Het gebouw heeft ongeveer hier gestaan. Ik kan me voorstellen, dat dat een goede locatie was om met zoeklichten de luchtdoelartillerie te ondersteunen bij de beveiliging van dat vliegveld. Nu hebben ook twee blijkbaar bij elkaar horende foto’tjes (zelfde fotograaf in Alkmaar) hun plaats gekregen, want dat gebouw is ’t Woud. Historisch Egmond stuurde me nog een andere foto van hetzelfde gebouw, plus het verslag van een rondleiding. Overigens herken ik mijn vader niet op de groepsfoto: misschien heeft hij deze keer zijn maten gekiekt.

Volgens Google Maps is dit vandaag de looproute van A (het gebouw) naar B (het vliegveld). Alle genoemde plaatsen zijn in dit overzichtsbeeld terug te vinden, behalve Vogelenzang, dat tussen Haarlem en Hillegom ligt. De bebouwing rechts is Alkmaar.

Dan is er het moment dat het contact tussen mijn vader en zijn thuisbasis hersteld is. Een kaart met poststempel: VOGELENZANG 22.V.40

Vogelenzang Dinsdag 21 mei ’40

Gel. Ouders en broers

Van U twee kaarten ontvangen en bij Wijker een kaart van U gelezen. Gisteren heb ik Jo gesproken in B aan Z. Daar zijn ze nu vandaan waarheen weet ik niet. Ik ben erg dankbaar nu ik weet dat bij U alles wel is. Schrijft U me spoedig eens weer? Brieven mag ook zover ik weet. Ik had zoveel mogelijk berichten verzonden, zodat U wel wat veel kreeg, maar beter dan niets. Ze zijn op allerlei manieren overgekomen. Hier hebben we het best, ook bij de burgerij. De beste wensen en hartelijk gegroet.

Klaas